Zeybek Kimdir Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

Öncelikle Zeybek, kelime ve tip olarak(gravür ve resimlerde) 15. yy  tarih kaynaklarında sıkça yer alıyor. Coğrafya olarak görüldüğü yerler ise; Batı Anadolu, Akdeniz kıyıları, Balkanlar. Bu bölgelerde toprağı olan ülkelerde hem figür hem de kelime olarak epeyce geçiyor.

Dönemin en hareketli ticareti bu bölgelerde gerçekleşiyor.

Bu sebeple 15. yy iyi bir şekilde irdelemek gerekir. İlk olarak  15.yy Osmanlı Devleti’nin hızlı yükselişi, merkezi otoritenin güçlü olması ve surların ateşli silahlarla yıkılabileceği fikri feodal düzene sahip devletlerin sonu oldu. Dünya anladı ki; ateşli silahlar çok önemli bir savaş aleti. Hızlı bir şekilde ateşli silahlanmalara başlanıldı. Büyük toplardan evrilen küçük ateşli silahlar daha çok tercih edilmeye başlanıldı. Bazı kesimlerde bu silahların ticareti hız kazandı. Yıllar geçtikte, teknoloji ilerledikçe bu silahlar ister istemez bireyler arasında yaygınlaşmaya başladı ve nasıl ki daha önceleri insanlar kendilerini savunmak veya saldırmak için kılıç-kama vb. kullanıyorken, şimdi bu kısmen küçük ve daha etkili ateşli silahları bireysel olarak da kullanmaya ve sahiplenmeye başlamıştı.

17. ve 18. yy gelindiğinde ise Avrupa, sanayi devrimine girdiğinden bu ateşli silahları artık Avrupa'da çoğu ülke imal etmeye başlamıştı. Bunların ticareti daha güvenli daha az maliyetli ve hızlı olan deniz yolu ile yapılmaktaydı. Yani ticaret limanı olan ülkeler parası olanlar bu ateşli silahlara daha kolay ve daha görece olarak daha uyguna sahip olabiliyorlardı. Bu sebeple limana yakın olan yerdeki zenginler parasını ateşli silahlar ticaretine yaparak ayrı bir ticaret şekli ortaya çıkmıştı. (bu yüzyıllar aynı zamanda  Osmanlı Devletinin duraklama ve gerileme dönemine denk gelmektedir. Duraklama ve gerileme nedenlerini uzun uzun anlatmak konumuzun gereksiz uzamasına neden olur)

Şimdi bu bilgiler çerçevesinde Osmanlı Devletinin liman şehirleri aynı zamanda zengin şehirlerdi. Yani 15. yy ve 19. yy teknolojik gelişmeleri şimdikinin şartları ile karşılaştırılamaz bile. Özellikle 18. yy ve 19. yy Osmanlı Devletinin gerileme devrinde Merkezi otorite güçsüz kalması, yani adalet yönetim ve mali birimlere büyük bir aksama oluyor. Bu sebeple özellikle buralarda zengin bir kesim ve zenginliğe karşı bir özenme meydana geliyor. Bu zenginler(ağalar) merkezi otoritenin güçsüz olması sebebiyle küçük bir feodalizme doğru kayıyor(İstanbul payitaht olduğundan azda olsa merkezi otorite hissediliyor). İzmir-Balıkesir-Aydın-Muğla bu şehirlerdeki küçük burjuvalar yani parayı elinde bulunduranlar, gerek yönetime gerek yargıya gerekse de askeriye üzerine dolaylı veya doğrudan etki ederek kendi çıkar ve kararlarını uygulatıyorlar veya uygulatmaya çalışıyorlar.

İkta Sistemi(Toprak Yönetimi); halk çeşitli haksızlığa maruz kalıyor. Mesela köylü daha önceden devletin olan toprakları kendi ekip biçiyor devlete zamanı geldiğinde vergisini veriyordu(ikta sistemi). Devlet, bu toprakların işletme hakkını zenginlere verince(sebebi şudur: vergi zamanını beklemeden zenginlerden vergiyi peşin almak) zenginler vergilendirmeyi ve toprak bölüştürmeyi keyiflerine göre toplamaya ve dağıtmaya başlıyor bunlarda haksızlığa neden oluyor. Sebep bir.

Adalet;  kadılar adalet dağıtırlardı. Ancak kadıların hem maaşlarındaki sorunlar(ikta sisteminden kazanıyorlardı) hem de payitahtan denetimleri olmayınca kadılarda kararlarında adil olamayınca halkın gözünde güvenini yitiriyorlar. Sebep iki.

Askerlik sistemi;  bu yüzyıllarda Osmanlı savaştan savaşa koştuğundan uzun süren savaşlar ve çok büyük yüz ölçümüne sahip olması(Osmanlı topraklarını düşününün) ve ulaşımın zorluğuyla sebebiyle askerlik can sıkmaya başlıyor. Avrupanın coğrafi keşifler ile zenginleşmesi teknolojik olarak ilerlemesi sebebiyle kaybedilen savaşların sıklaşması. (korktuklarını söylemiyorum 12 yıl askerlik yapanlar var askere gidenler dönmüyorlar türkülere bile konu olmuş). Sebep üç.

Bir de çok enteresan Anadolunun pek çok kısmını gezdim kaldım az çok gözlemleme imkanım oldu. Ege insanı hem kendi özgürlüğüne düşkün(bireysel özgürlük) hem birlikteliğe çok önem veriyor.(Örnek kuvayi milli neden önce Ege de başladı)

Yani hem ekonominin hem adaletin hem de merkezi otoritenin ve kolay silahlanmanın, kaçmanın saklanmanın kolay olduğu bir coğrafyada isyan edenler(azimli-cesur-zeki) uzun süreler var olmuşturlar. Ve bu var oluş halk tarafından maddi manevi olarak desteklenince bu isyan edenler(zeybekler) kendine has yaşam şekilleri oluşmuştur.  (Bazı yerlerde bu tip girişimler var olmuş. Eşkiyalar- asiler, devletin beceremediği adalet ve maliye sorunlarına bölgesel de olsa çözüm sunamamış ve kendi keyifleri ve zevkleri için hareket ettiklerinden halktan destek görememişler ve var olamamışlardır Zeybek ve Eşkıya arasındaki en belirgin ayrım budur.). En önemli manevi unsur halk, hem onlara maddi destek olmuşlar yeri geldiğinde kollamışlar saklamışlar erzak ve cephane taşımışlar. Yeri geldiğinde de kahramanlıklarını destanlaştırmışlar türküler yakmışlar çalgı çalmışlar.